Holiday in Bali
बाली विनोदयात्रा
Dakshini Marathi Khajana
दक्षिणी मराठी खजाना
नुस्त असेच - 6
In this set of fifteen writings RR takes us through some stray thoughts, ideas and events in a casually serious tone
आरारला झाड झुडूप म्हणजे उदंड प्रीत॑. ल्हान वयेंत खेडेगामांत (पल्लवपुरम/वीदिविडंगन) घरा मागे थोर बाग होत॑. कोठसूंतरीन कायतरीन बीं मिळेल म्हणजे आणून बागाला जाऊन भोई उकरून बीं पुरिवून वोर नंखर माति घालून पाणी घालून ठिवेल. दुसर॑ दिवसा पाष्टेसून नित्ते (नित्य) ते ठिकाण प्हावून रोप येतका नाहीका म्हणून प्हात असेल. रोप आल॑ म्हणजे, त्यला नित्ते कराच सर्बराय (शुश्रूषा) अस्कीन करेल. शाळेला जायाच पुढे, शाळेंत्सून आलांपिरी, तेच प्हात असेल. ते दंडक अण्खीन सुटल॑ नाही.
नंगनल्लूर घरांत बागाला कोठ जाणे ? नंखर मातीच भोई (भोयें) तीन पटीस आहे. तेथ॑ कायतरीन रोप ठिवेल. कित्येक नंखर देवसेच असेल, कित्येक अधीक वर्ष असेल, अस॑ तस॑.
वर्षावर्ष गणेश चतुर्थीतेम्हा मातीच गणेश घेणे, चुचुंद्रियीन असेल. एक उंडा मतीयीन मिळेल (ते मतीच॑ उंडांतेच छत्रि खोवून ठिवाच दंडक). गणेशाच डोळेला दोनालयीन, चुचुंद्रीच डोळेला (एक डोळेच बाह्येर कळेल) एकालयीन गुंडुमणि (तंबड॑ गुंजा) पुरिवलासेल. पह्यिल॑ अस्कीन गणेश विसर्जन कराला आडांत घालणे दंडक होत॑. तेवढ॑ वोर असून आडांत घालणे मनाला कष्ट होततेकर्तां एक थोर अडकांतकी, गंगाळांतकी पाणी भरून, त्यजांत उतरिवाला आरंभ करले. तसेच आज पतोरि (पर्यंतीन) चालत आहे. ते विग्रह विघराला तीन चार दिवस होईल. तज नंतरे तेमाती झाडी-झुडूपाला घालूनटाकेल. (पल्लवपुरमांतयीन वीदिविडंगनांतयीन कुंठांत (कुंडांत) विसर्जन कराच दंडक). परंतु, ते गुंडुमणि मातींत पुरिवून रोप वाढते का म्हणून प्हाईल. जवळ जवळ पंचवीस वर्षा वोर झाल॑, एक रोप आल नाही. (पल्लवपुरमांत गुंडुमणीच बेल (वेल) तेवढ॑ असेल. तंबडांत विध विध रंग मिळ्ळते असेल. प्हायाला चांगळ॑ असेल). गेल वर्ष पुरिवलते बीं वांचूनगेल॑. एक बेल (वेल) आलाहे. भरून गुंडुमणि होत॑. प्हायाला संतोषविणी आहे.
आहेत पुर्ना म्हणून झोंपीच तोंडाच रोप एक तेचगून (तेचहून / तेच होऊन) येत आहे. अरवेंत "तूंगु मूंजि मरम" म्हणतील. थोर ब्रह्मांड झाड असेल. "अवन्यू ट्रीस" म्हणतील इंग्ळीषांत. एकेक काठींतयीन (फाटांतयीन) पान भरून असेल. अवळी-जावळीस्क॑ दोन दोन पान काठीच दोन पटीसयीन असेल. सूर्योदयांत्सून सूर्यास्तमन पतोरी (पर्यंतीन) दोन पानयीन वेगळ॑ वेगळ॑ असेल. त्यज नंतर, दोन दोन पानयीन झांकूनटाकेल. त्यजमळे ते झाडाला "झोंपीच तोंडाच झाड" म्हणतील. अत्ता ते रोपाला काय करणे ? ते थोर झाडविणी होलतर (झालतर) ठिकाण सांभालाला होईना. घर खालि करामतेच. बीदींत रोप पुरिवणाराकडे आरार सांगिट्लाहे काढींगून जांत म्हणून. प्हावुम्हणे.
दूधकेळेच झाड भरून होत॑. पंडुयीन होत होत॑. परंतु, पंडु अस्कीन खडी खाऊनटाकेल. खाले ठिकाण पूरा कुप्पाच असेल. त्या करतां ते झाड अस्कीन काटणे झाल॑.
थोर कडुलिंबाच झाड, उंच धारबडा होत॑ पन्नास वर्षाच. वर्दा वार॑ येऊन तेयीन पडूनगेल॑. देवाच दया, घरा वोर पडूनयीन अधीक तोड-फोड झाल नाही. ते झाड काटून काढजोरि हिंग निघूनगेल॑.
चार नारळीच झाड, तीन नारळा करतां, एक इषोबाला (हिषोबाला). नारळीच झाड वांचून असाला पाणी तेच भोईंत्सून ओढींगूनटाकेल. परंतु, नारळ पह्जे म्हणजे भरून पाणी पह्जे. अम्ही घालाम॑.
केळीच झाड, पाना करतां, पंडूला नहो. फुलाच झाड नंखर, तुळसीच रोप, अरळी, मंदारपुष्प, नित्तेमल्लि, गुंडुमल्लि, विडाच पानाच बेल (वेल) तेथ॑ तेथ॑, एक गुल्मोहराच झाड, ओमवल्लि, दोन जिमकि सेंपरुत्ति रोप, करेपाकाच झाड दोन तीन. पैसे आहे की नाही की, पैसेच बेल, सपोटा, पपायाच दोन, वगैरा वगैरा. शंखपुष्पाच बेल पाऊसाळा दिवस तेम्हा तेम्हा तेच होऊन येईल.
एक अंबाच झाड, पंडु रूचविणी असेल, परंतु, अर्ध पंडु मागल॑ घरचे, बाजू घरचे तोडींगतील. कां म्हणजे, पंडु अधीक व्ह्याच (होयाच) फांटात्यंच घरापटीस. बाकि असाच्यांत अर्ध खडी खाऊनटाकेल. उरलते घराला.
नंखर ठिकाणांत एवढ॑ झाडी-झुडूप. (इत्कूस्क ठिकाण / एवढूस्क ठिकाण म्हणून सांगणारयीन आहेत).
ते अस्कीन असूनदे, हे खाणी अत्ता कसाला ? आदिकेच गांवांत पाणीच कष्ट. त्यज विना ऊन विचित्र बडिवते, भोईंतल॑ पाणी अस्कीन ओढूनटाकते. लोकांनाच पाणी पुरत नाही. अस॑ अस्ताना झाडी-झुडूपाला पाणी कस मिळेल॑ ? कायकी आज पतोरी (पर्यंतीन) ओढणे झाल॑. देवा, लोकांकरतां नाहीतरीन, झाडी-झुडूपाकरतां तरीन पाऊस रिचिवूनदे.
उमर्जी वेदेसा जगन्नाथन : बेष आहे व्हो. आरार असजोरी नंगनल्लूराला पाऊस गॅरंटी आहे. आरार अस्तमळे पूरा नंगनल्लूराला पाऊस.
आरार : पडूनदे व्हो. अत्ता, पशु पक्षी करतां लोके घरा बाह्येर पाणी ठिवतात॑. झाडी-झुडूप काय पाप करले, सांगा ?
उमर्जी वेदेसा जगन्नाथन : आरारजी, मुंबईंत शनिवारी पाऊस शुरू झाल॑. आज थोडक॑ शिंतोडे आल॑.
आरार : देऊन ठिवलायेंत व्हो, पाऊस पडते की !
राम राव : नंगनल्लूर घरांत एवढ॑ झाड असलतर, आडांत पाणी असाम की. अम्च॑ घरांत चार पांच झाड आहे. दोन फणसाच झाड, एक अंबा, एक नारळीच झाड.
पांडुरंगन N : थोर झालते (होयते) झाड अस्कीन कापूनटाका व्हो. ल्हान झाड अस्कीन असूनदे. मझ घरांतीन दोन अंबाच झाड, दोन गोवा, एक कॉफी झाड, करेपाक, साखरलिंबू झाड अस्कीन आहे. हेज विना कुंडींत तुलसी, नित्यमल्लि, अण्खीन तीन चार अलंकाराच झाड आहे. दोन पपाया झाड आल्होत॑. ते कसकी वाळूनगेल॑. फाडून भिरकावूनसोडलों. मलायीन हे झाडी-झुडूप म्हणजे अवडेल॑. अत्ता काम कराला शक्त॑ नाही.
05-06-2017
(Re-written in DM script by ARV)
rraala jaadi judupa manje udhanda preethe. Laahn vayaantha kheda ghaavaantha (Pallavapuram/Veethividangan) gharaa maaga thor bhaga hotha. Kotusunthiri kaayithirin bee(n) milaala manje anun bhaagaala jaavun bhoye ukrun bee(n) purivun vora nankara maathi gaalun paani gaalun tivala. Dusara dhivasa pashtesun niththe thae tikaana paavun ropa yethaka nahi ka manun paatha asala. Ropa ala manje thyaala niththe karaacha sarbaroy askin karala. Shaalaala jaayaacha puda, shaalaanthasun alampiri thaecha paatha asala. Thae dhandaka anikin sutla nahi.
Nanganallur gharaantha bhaagaala kotta jaana? Nankara maatheecha bhoye gharaacha theen patisa ahe. Theththa kaayithirin ropa tivala, kiththeka nankara dhivasacha asaacha, kiththeka adhika varsha asaacha, asa thasa.
Varshaa varsha Ganesh Chathurthi themma maathicha Ganesha gena, Chuchundhri yin asala. Aeka unda maathiyin milala (thae maathicha undanthacha chaththri kovun tivaacha dhandaka). Ganeshaacha dholela dhoneyin Chuchundhri cha dholela (aeka dholecha baayara kalala) aekayin gundumani purivlaasala. Payilla askin Ganesha visarjana karaala aadaantha gaalna dhandaka hotha. Thevda vora asun aadaantha gaalna manaala kashta hothathae karthaan aeka thora adakaanthaki, gangaalaanthaki paani barun thyaajaantha uthrivaala aaramba kela, thasacha aaje pathori chaalatha ahe. Thae vigraha vigaraala theen chaar dhivasa hoila, thyaaja nanthara thae maathi jaadi judupaala gaaluntakila. (Pallavapuramaanthayin Veedividanganaanthayin kuntaantha visarjana karaacha dhandaka). Paranthu thae gundumani maatheentha purivun ropa vaadthaka manun paayila. Javval javval panchevees varshaa vora jaala, aeka ropa alni. (Pallavapuramaantha gundumanicha bela thevda asala. Thambdaantha millatha ranga birangi asala. Paayaala chaangla asala). Gela varsha purivalthe bee(n) vaanchungele, aeka bela alaaye, barun gundumani hotha. Paayaala santhosha vini ahe.
Ahetha purna manun jompeecha thondaacha ropa aeka thaechagun yaetha ahe. Kontha kaavla aayee karlaki kalna. Ropa besha yetha ahe. Aravaantha Thoongu moonji maram manthila. Thora brahmaanda jaada asala, avenue trees manthila Englishaantha. Aekaka kaatinthayin paana barun asala. Avali javaliska dhone dhone paana kaaticha dhone patisayin asala. Suryodhayaanthasun Suryaasthaman pathori dhone paanayin vegla vegla asala. Thyaaja nanthara dhone dhone paanayin jaankingtakala, thyaajamala thae jaadaala jompeecha thondaacha jaada manthila. Aththa thae ropaala kaaye karna? Thae thora jaadavini holthra tikaana saambaalaala hoina, ghara kaali karavanthecha. Beedheentha ropa purivnaaraankada rr saangitlaye kaadingun jaantha manun. Paavumna.
Dhoodh kelaacha jaada barun hotha. Panduyin hotha otha, paranthu pandu askin kadi kaavuntakila, kalle tikaana poora kuppacha asala. Thya karthaan thae jaada askin kaatna jaala.
Thora limbaacha (neem) jaada, uncha dharbada, hotha pannasa varshaacha. Wardha vaara yevun theyin padungela. Devaacha dhaya, gharaavora padunayin, adhika thod pod jaalni. Thae jaada kaatun kaadjori hinga nigun gela.
Chaare naarlicha jaada, theene naarala karthaan, aeka hishobaala. Naarlicha jaada vaanchun asala paani thaecha boyeenthasun odingun takala, paranthu narala pajje manje barun paani pajje, ami gaalaanvan.
Kelicha jaada, paanaa karthaan, pandula naho. Phulaacha jaada nankara, Thulasicha ropa, arali, mandhaara pushpa, niththe malli, gundu malli, vidaacha paanaacha bela theththa thethta, aeka Gulmoharaacha jaada, omavalli, dhone jimikki semparuthi ropa, kareppaakaacha jaada dhone theene, paise aheki naahiki, paisecha bela, sappota, papaayacha dhone, vagairah vagairah. Shankha pushpaacha bela pousaala dhivasa themma themma thaechagun yeyila.
Aeka ambaacha jaada, pandu roochevini asala, paranthu ardha pandu maagla garche, baaju garche thodingtheela, kaan manje pandu adhika vaayaacha paantaa thyaancha gharaa patisa. Baaki asaachaantha ardha kadi kaavuntakila. Urlatha gharaala.
Nankaracha tikaanaantha yevda jaadi judupa. (Ithkoosa tikaana/yevdooska tikaana manun saangnaarayin ahetha).
Thaeskin asundhe, ae kaani aththa kasaala? Adhikacha gaavaantha paanicha kashta, thyaaja vina oona vichithra badivtha, bhoyyeenthla paani askin oduntaktha, lokaanacha pani purthini, asa asthaana, jaadi judupaala paani kasa milala? Kaayeki aaje pathori odna jaala. Dheva, lokaan karthaan nahithrin, jaadi judupa karthaan thirin pousa richivundhe.
Umarji Vedesa Jagannathan : Besha aahe ho. RR asjothri, Nanganallur aala, pausa gurantee aahe. RR asthamula, poora Nanganallur la pausa.
Rajaram Ramachandran : Padundhe vo. Aththa pasu pakshi karthaan loka gharaa bhaayaara pani tivthaatha. Jaadi judupa kaaye paapa karla, saanga?
Umarji Vedesa Jagannathan : Rajaram Ramachandran ji, Mumbai aantha Sani vaari, pausa shuru jhaala. aaje thodukka sinthode aala.
Rajaram Ramachandran : Dhevun tivlaayentha vo, pousa padthaki.
Ram Rao : Nanganallur gharantha yevda jaada asultha, adaantha paani asaama khi. Amcha garantha char pancha jaada aaye. Dhone panasatha jaada, yeakha ambha, yeakha naarlatha jaada.
Pandu Rengan N : Thor voyatha jaadkin kaapuntaka voh. Lahaan jaadakin asundhe. Maja gharaandhin dhon ambyatha jaada, dhon guava, aek coffee jaada karepauk, saakarlimbu jaadakin aahe. Yeja vina pottandhe tulasi, nitya malli, ankin theen chaare decorative plants aahe. Dhon papaya jaada aalotha. Theye kaski vaaluna gela. Paaduna bhikaavusudlon. Malin ye jaadi judupa manjen avudala. Atha kaam karala sakthe naahi.
05-06-2017